Τώρα τελευταία ακούω συνεχώς μια λέξη, που παλιότερα δεν
πολυχρησιμοποιούνταν, αλλά τώρα έχει γίνει καραμέλα στο στόμα όλων. Είναι
η λέξη (αντι)συστημικός. Αποφάσισα λοιπόν να κάνω μια έρευνα στο διαδίκτυο και
σας την παρουσιάζω.
Σύμφωνα με το λεξικό του Μπαμπινιώτη, πρόκειται περί
νεολογισμού που δημιουργήθηκε γύρω στο 1970, αποτελεί μεταφορά από την
ελληνογενή αγγλική λέξη systemic, και σημαίνει αυτόν που σχετίζεται με το
τρέχον σύστημα/κατεστημένο ή ανήκει σε αυτό.
Αντισυστημικός από την άλλη ονομάζεται όποιος εναντιώνεται
σε ή αμφισβητεί κάποιο υφιστάμενο σύστημα και τους θεσμούς του (πολιτικό,
κοινωνικό, οικονομικό, εμπορικό, θρησκευτικό, εκπαιδευτικό, καλλιτεχνικό κ.λπ.)
Στην επιστήμη, συστημική ονομάζεται ένα διεπιστημονικό
γνωστικό πεδίο, που βασίζεται στη θεωρία συστημάτων. Ως σύστημα ορίζεται ένα
σύνολο στοιχείων σε αλληλεπίδραση, όπου μία αλλαγή σε ένα από αυτά προκαλεί
αλλαγή σε όλα τα άλλα. Η θεωρία των συστημάτων είναι μια σύγχρονη προσπάθεια
σύνθεσης των διαφόρων όψεων της πραγματικότητας, υιοθετώντας μια ολιστική και
«σχεσιακή» αντίληψη του κόσμου.
Η συστημική σκέψη αποτελεί λοιπόν μία μετα-επιστήμη, το
αντικείμενο της οποίας είναι όλα τα επιστημονικά πεδία και σύμφωνα με την οποία
«Τo Όλον είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των μερών του», όπως είχε πει
και ο Αριστοτέλης.
Στην οικονομία, συστημικό ονομάζουμε ουσιαστικά κάτι που
είναι μεταδοτικό: αν π.χ. η Ελλάδα καταρρεύσει οικονομικά, λόγω του κοινού
νομίσματος και άλλων εξαρτήσεων με την υπόλοιπη Ε.Ε. μπορεί να καταρρεύσουν κι
άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ή αν καταρρεύσει μια «συστημική» τράπεζα,
τότε θα υπάρξουν συνέπειες και σε άλλες τράπεζες ή και στο κράτος κ.λπ.
Στην ψυχολογία, συστημική ονομάζεται η ψυχολογική
προσέγγιση όπου το άτομο αναλύεται στο πλαίσιο/περιβάλλον στο οποίο ανήκει
(οικογενειακό, εργασιακό, κοινωνικό, πολιτιστικό).
Στην κοινωνιολογία οι συστημικές θεωρίες είναι τόσες πολλές
και τόσο αντιφατικές, που δεν ξέρω αν μπορεί να τους αποδοθεί κάποιο ενιαίο
νόημα.
Τώρα, το πώς χρησιμοποιούνται οι λέξεις
«συστημικός/αντισυστημικός» στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία είναι μια πονεμένη
ιστορία. Απλά ο καθένας -όπως συμβαίνει με όλα τα πράγματα που συζητάμε- λέει
ό,τι καταλαβαίνει, ό,τι τον συμφέρει, γενικώς ό,τι νά ‘ναι. Οι 2 λέξεις
αποκτούν θετική ή αρνητική χροιά, ανάλογα με το ποιος και για ποιο σκοπό τις
χρησιμοποιεί.
(Ένα άλλο θέμα, είναι πως ο ίδιος άνθρωπος μπορεί να είναι
«συστημικός» π.χ. ως προς το πολιτικό σύστημα, αλλά να αμφισβητεί την Εκκλησία,
που αποτελεί τον θεσμό των θεσμών στην Ελλάδα -ή αντιστρόφως. Τι είναι αυτός ο
άνθρωπος στην προκειμένη; Συστημικός ή αντισυστημικός;)
Σε κάθε περίπτωση, οι όροι «συστημικός» και «αντισυστημικός»
δεν συνάδουν με τη συστημική θεωρία, μιας και δεν επιχειρούν τη σύνθεση, αλλά
τη διχοτόμηση της κοινωνίας σε «σύστημα» και «αντισύστημα», «συστημικούς»
και «αντισυστημικούς». Λες και δεν είμαστε όλοι αναπόσπαστα μέρη του συστήματος
στο οποίο ζούμε. Ως εκ τούτου, αποτελούν διχαστική και ανούσια
επιχειρηματολογία.
